มนุษย์ประมง:ผลกระทบและทางออกจากปัญหาอุตสาหกรรมประมงทะเล

     ด้านนายสมพงค์ สระแก้ว ผู้อำนวยการเครือข่ายส่งเสริมคุณภาพชีวิตแรงงาน (LPN) ได้ถ่ายทอดเรื่องราวของขบวนการค้ามนุษย์ในกิจการประมงซึ่งมีแรงงานจำนวนมากถูกหลอกลวงไปทำงานในประเทศอินโดนีเซียไว้ในเฟสบุคส่วนตัว Sompong Srakaew เมื่อวันที่ 28 มีนาคมที่ผ่านมาว่า แรงงานประมงส่วนใหญ่จะถูกนายหน้าหลอกลวงพาไปกักขัง ก่อนถูกส่งลงเรือตามท่าต่างๆ ที่จังหวัดสมุทรสาคร สมุทรปราการ สมุทรสงคราม และสงขลา โดยชักชวนว่างานที่จะให้ทำนั้นมีรายได้ดี และไม่ต้องลำบาก แต่ความจริงก็คือคนเหล่านั้นจะถูกพามายังที่พักที่มีคนจับตาดูตลอดเวลา และล่อลวงให้ทำการจับจ่ายใช้สอยทุกอย่างได้อย่างสะดวก โดยไม่บอกราคาล่วงหน้าแต่ให้ติดหนี้ไว้ก่อนได้ จากนั้นเมื่อลงเรือมาทำงานค่อยพบว่าตนต้องทำงานใช้หนี้บนเรือ ซึ่งหนีไม่ทันหรือทำอะไรไม่ได้แล้วเพราะอยู่กลางทะเล

             “แรงงานจำต้องยอมเดินทางไปเพราะอยู่กลางทะเลแล้ว

เป็นการเดินทางประมาณ 15-20 วัน จนถึงเกาะอัมบนประเทศอินโดนีเซียด้วยเรือแม่ จากนั้นถูกส่งต่อให้เรือลูกที่ทำหน้าที่หาปลา เมื่อมาถึงเรือลูกจะถูกให้ทำงานใช้หนี้เพื่อหักค่าหัวที่นายหน้าเอาไปจำนวน 30,000 – 50,000 บาท ต้องรับสภาพการทำงานเพื่อใช้หนี้ที่ตนเองไม่ได้สร้าง” ข้อความจากเฟสบุคของนายสมพงค์ระบุ “กระบวนการนำคนลงเรือนี้ทำโดยคนไทย และเรือทุกลำออกจากประเทศไทย คนที่ควบคุมเรือและบังคับพวกเขาทำงานก็คือคนไทย และอยู่ในพื้นที่จำกัด เช่น ในเรือกลางทะเล เรือเมื่อหาปลาได้จะมีการขนถ่ายปลากลางทะเลในกับเรือแม่ โดยเรือจะเข้าฝั่ง 4 ถึง 6 เดือน แต่ละรอบของการหาปลา กว่าเรือจะกลับประเทศไทยอยู่ที่ประมาณ 6 ปี เมื่อเรือจะกลับอาจจะทิ้งคนเหล่านี้ไว้ตามเกาะต่าง ๆ หรืออาจะนำไปขายต่อให้กับเรือลำอื่นกลางทะเล บางคนทนสภาพการทำงานไม่ได้หนีขึ้นฝั่งเป็น “คนตกเรือ” แรงงานเหล่านี้จะไม่ทราบว่าได้เงินเดือนเท่าไหร่ แล้วแต่ ไต๋ก๋ง (กัปตันเรือจะพิจารณา) เอกสารของพวกเขาที่เรียกหนังสือคนประจำเรือ (Seaman book) คือเอกสารปลอมทั้งหมด”

       ผู้อำนวยการเครือข่ายส่งเสริมคุณภาพชีวิตแรงงานยังอธิบายด้วยว่า ทางการอินโดนีเซียจะไม่เกี่ยวข้องกับการบังคับทำงาน การทำร้ายทุบตี การหักเงิน ทั้งหมดอยู่ที่ไต๋เรือที่เป็นคนไทยเท่านั้น โดยส่วนใหญ่ร่วมกันกับผู้ประกอบการไทย ทางสำนักงานที่อินโดนีเซียจะเกี่ยวข้องกับเรือที่หาปลา การขอสัมปทานตั๋วเรือเพื่อขออนุญาตหาปลา ทำเรื่องการขายปลา และการขนส่งปลา อาจจะช่วยเหลือได้เฉพาะแรงงานที่อยู่บนฝั่ง โดยเมื่อถึงเวลาต้องลงเรือจะติดตามให้คนเหล่านี้รวมทั้งคนที่ตกเรือ กลับมาลงเรือเดิม

           ด้านปัญหาที่อาจเกิดขึ้นระหว่างการเดินเรือนั้น นายสมพงค์ให้ข้อมูลว่า “ปัญหาที่เกิดขึ้นระหว่างการทำงานมีทั้ง 1.การทำร้ายทุบตีเกิดขึ้นในเรือ การบังคับให้ทำงานเกิดขึ้นในเรืออยู่กลางทะเล การเสียชีวิตและอุบัติเหตุมักจะเกิดขึ้นกลางทะเล 2.หากปฏิเสธที่จะไม่ทำงาน ถ้าไม่ถูกตี ทำร้ายร่างกาย ใช้น้ำร้อนสาดใส่ตัว แต่จะถูกหักเงินตามรอบของการปล่อยอวน และเก็บกู้อวน 3. เมื่อต้องทำงานหนักบางคนร่างกายสู้ไม่ไหว เสียชีวิตกลางทะเล ไต๋บางคนใจดีจะนำกลับมาฝังที่ฝั่ง แต่ส่วนใหญ่ก็โยนศพทิ้งกลางทะเล 4. เมื่อเกิดอุบัติเหตุ เช่น สลิงขาด และสายพานเรือฟาดที่ขา แขน หรือ ศีรษะ ลำตัว และเมื่อต้องกระโดดลงน้ำเพื่อ ทอนปลา ใส่ปลี ก่อนนำขึ้นเรือ อาจมีคนบาดเจ็บ เมือเกิดอุบัติเหตุในขณะที่เรืออยู่กลางทะเล น้อยครั้งที่จะนำตัวเขารับการรักษาที่โรงพยาบาล หลายคนเสียชีวิตและป่วยตายกลางทะเล เช่น โรคฝี ไข้หวัดทะเล โรคมาเลเลีย และถูกบังคับให้ทำงานกลางแดด กลางฝนทั้งวันทั้งคืน ทั้งนี้ทีมลงพื้นที่ได้พบคน ขาพิการ และนิ้วมือพิการจำนวนหนึ่งจากอุบัติเหตุการทำงาน บางคนแขนหลุด 5.การตายของลูกเรือเมื่อเจ็บป่วยไม่สบาย หรือสาเหตุใดๆ ก็ตาม เพื่อปกปิดคดี ใต๋เรือจะจ่ายเงินบนฝั่งกับเจ้าหน้าที่อินโดนีเซียที่รู้เห็นเป็นใจเพื่อปกปิด”

           ปัญหาเรื่องการค้ามนุษย์ไปเป็นแรงงานอุตสาหกรรมประมงทะเลนั้น เป็นที่ทราบกันดีแต่ไม่มีใครแก้ไขได้มานานแล้วในแถบพื้นที่เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แต่ที่กลายเป็นประเด็นร้อนในช่วงไม่กี่วันที่ผ่านมานี้ เพราะการเข้าไปทำข่าวลงพื้นที่ที่เกาะเบจินา ประเทศอินโดนีเซีย ของฐาปนีย์ เอียดศรีไชย นักข่าวสังกัดไทยทีวีสีช่อง 3 เมื่อวันที่ 23 มีนาคม 2558 ที่ผ่านมา โดยนางฐาปนีย์ได้โพสต์ข้อความบนเฟสบุคส่วนตัวถึงการลงพื้นที่จนพบคุกขังแรงงานไทย และหลุมศพฝังคนไทยจำนวน 60 ศพ รวมทั้งแรงงานประเทศเพื่อนบ้านอีกจำนวนหนึ่ง

             จากเหตุการณ์ดังกล่าวได้ก่อให้เกิดกระแสตอบรับไปในหลากหลายทิศทาง ทั้งการสนับสนุนและชื่นชมนักข่าว และอีกหลายเสียงที่ไม่เห็นด้วยกับการทำข่าวเรื่องนี้จะก่อให้เกิดผลกระทบต่อการส่งออกสินค้าประมงของไทยไปยังฝั่งยุโรป จนกลายเป็นเหตุลุกลามใหญ่โตให้สหภาพยุโรปส่งใบเหลืองเตือนไทยให้เร่งจัดการแก้ปัญหาการทำประมงผิดกฎหมาย ขาดการรายงาน และไร้การควบคุมจนไม่ได้ตามมาตรฐานที่กำหนด (Illegal Unreported and Unregulated Fishing หรือ IUU Fishing) ขณะเดียวกันก็ใกล้ถึงเวลาที่สหรัฐจะประกาศรายงานสถานการณ์ค้ามนุษย์ประจำปีภายในเดือน พ.ค. 2558 จนทำให้ภาครัฐเกิดความหวั่นวิตกว่ากรณีนี้จะทำให้เศรษฐกิจไทยเสียหายอย่างหนักจากการโดนแบนจากสองลูกค้ารายใหญ่

          นายพจน์ อร่ามวัฒนานนท์ นายกสมาคมอาหารแช่เยือกแข็งไทย เปิดเผยว่า หากคณะกรรมาธิการสหภาพยุโรปลงมติภาคทัณฑ์ หรือให้ใบเหลืองกิจการประมงของประเทศไทย จะยังไม่ส่งผลกระทบต่อภาคประมงและการส่งออกสินค้าประมงไปยังยุโรป เพราะจะยังไม่มีการยกเลิกและลดคำสั่งซื้อ เนื่องจากผู้ประกอบการไทยมีความใกล้ชิดกับผู้นำเข้าสินค้าในยุโรป ทำให้สามารถพูดคุยกันได้

      อย่างไรก็ตาม อาจจะส่งผลกระทบบ้างเล็กน้อยในส่วนของภาพลักษณ์สินค้าไทย แต่เชื่อว่าจากความตั้งใจของรัฐบาลในการเร่งรัดแก้ไขปัญหาและออกกฎหมายเกี่ยวกับประมง เชื่อว่าในอีก 6 เดือนข้างหน้า เมื่อคณะกรรมาธิการสหภาพยุโรปเดินทางมาตรวจสอบอีกครั้ง ไทยน่าจะสามารถหลุดจากปัญหาเรื่องนี้ได้อย่างแน่นอน